بیماری مننژیت

 

بیماری مننژیت Meningitis درحقیقت نوعی  التهاب پرده غشایی می باشد. این پرده غشایی  شامل پوششی دراطراف مغز و نخاع  است. عوامل عفونی بسیاری وجود دارند که ممکن است سبب بروز بیماری  مننژیت شوند. عواملی مانند انواع باکتری ها و ویروس ها که در این امر دخیل هستند.  تشخیص بیماری مننژیت ، عوامل ایجاد کننده و همچنین انواع  آن  ، همگی از طریق پزشک و بهره گیری از تست های آزمایشگاهی صورت می گیرد.

 

مننژیت که بر اثر التهاب نرم شامه (مننژ) و مایع مغزی ، نخاعی صورت می گیرد ، معمولا دارای منشایی باکتریایی و یا ویروسی می باشد  که باید در نظر داشت به هر طریق ، بر طبق شدت آن ، نوع عامل ایجاد کننده و درمان آن ، بسیار متفاوت می باشد.در حقیقت ،  مننژيت  به معنای عفونت در مايع نخاعی است که  این مایع در طناب نخاعي يا مايع احاطه كننده مغز می باشد که در این گونه موارد آن را مننژيت نخاعي نيز می نامند.  زمانی که التهاب در این ناحیه رخ می دهد ، نه تنها مایع نخاع در طناب مغزی دچار التهاب می شود ، بلکه در پرده های مغز هم این التهاب مشاهده می شود.

 

مننژیت در افراد طبيعي به طور معمول  ، تنها در بخشی از  فضاي ساب آراكنوئيد در جمجمه مي باشد. ولی در مننژيتهاي حاد باكتريايي معمولا انتشار مشاهده شده و این عفونت در تمام  سطح پرده هاي احاطه كننده مغز و طناب نخاعي منتشر می شود.پس از آن این عفونت به وسیله  سوراخهاي لوشكا و مازندي حتی ممکن است  بطن ها  را نیز درگیر کند. در برخی از مواقع نیز انتشار این عفونت خارج از پرده هاي مننژ را نیز در بر می گیرد.  معمولا بیشتر این عفونت ها به وسیله خون و گردش آن به ناحیه مغز مي رسند.

 در برخی از موارد ، عواملی وجود دارند که معمولا مهم ترین  آن ها ، نوعی  ويروس تب خال ساده و همچنین  هاري می باشد . در این گونه مواقع ، این ویروس ، اعصاب محيطي را درگیر کرده و پس از آن به وسیله آن ها به مغز يا عقده هاي حسي وارد می شود.  منشاء عفونت گاهی اوقات نیز می تواند بر اثر تروما مغز باشد و در برخی از موارد بسیار نادر ، این نوع عفونت ممکن است به دستگاه عصبی نیز سرایت کند.

 

این نکته را باید گفت که عفونت و بیماری در یک ناحیه از اعصاب مرکزی ،  گاه  می تواند  به بخش های دیگر نیز سرایت کند. ارتشاح آماسي در بیشتر عفونتهاي مغز( آنسفاليت ) به CSF انتقال یافته و همچنین به طور معکوس ، امکان دارد که مننژیت ، به مغز رسیده و باعث بروز مننگوانسفاليت شود. عفونتهاي ماستوئيد و سينوسهاي هوائي پيشاني و يا حتی  عفونتهاي مربوط به گوش مياني  در نهایت ممکن است به پرده هاي مننژ رسیده و یا حتی به خود مغز سرایت کنند.

  مننژیت ویروسی به طور معمول کمی خفیف تر می باشد و نیازی به  درمان خاصی نبوده و فرد به بهبودی می رسد. اما  شناخت بعضی از آن ها مانند هرپس سيمپلكس نیازمند  درمان اختصاصي بوده و موارد مهمی هستند.  در مننژیت باکتریال که گاه ممکن است بسیار شدید باشد ، مواردی مانند اختلالات در یادگیری ،  آسیب های مغزی ، از دست دادن شنوائی ، و حتی در بعضی مواقع  مرگ ، مشاهده می شود.  در مننژیت از نوع  باکتریال،  نوع باکتری که سبب بروز مننژیت می شود ، باید تشخیص داده شود زیرا شناخت این موضوع ، به دلیل دانستن  انتخاب آنتی بیوتیک مناسب با آن ، و روش های پیشگیری از  منتشر شدن آن بسیار مهم است .

 

در کودکان زیر دو سال حساسیت به بیماری مننژیت بسیار بالا بوده و معمولا در این کودکان ، این بیماری به شدت خود را نشان داده و مشکلات بسیاری ایجاد می کند.  در صورتی که تشخیص این بیماری و روند درمان آن به موقع و در همان مراحل شروع بیماری ، صورت گیرد ،  معمولا در حدود نود درصد از این  کودکان به بهبودی می رسند و در این میان تنها  برخی از کودکان مبتلا به ضایعات دائمی در سیستم عصبی می شوند ، ضایعاتی همانند  از دست دادن شنوایی که ممکن است درگیر آن شوند.  شیوع بیماری مننژیت باکتریایی  معمولا  در فصل زمستان و  شیوع مننژیت ویروسی نیز معمولا  در اواخر تابستان و اوایل پاییز می باشد.

 

علت بیماری مننژیت

 

بیماری مننژیت، شامل  التهاب و عفونت در پرده‌های مغزی، یعنی  مننژها می باشد که این پرده ها همانند پوششی در دور مغز و نخاع وجود دارند. تورمی که بر اثر مننژیت به وجود می آید ، معمولا سبب بروز علائمی می شود که ممکن است به صورت ،  تب ، سردرد، و خشکی گردن  باشد. هر چند در بیشتر مواقع بروز مننژیت به دلیل ایجاد یک  عفونت ویروسی می باشد ، اما ممکن است بروز این بیماری به دلیل انواعی از  عفونت‌های باکتریایی و قارچی نیز صورت گیرد. در برخی از موارد ،  بیماری مننژیت نیازی به درمان نداشته و معمولا در طی چند هفته ، فرد به سلامت کامل می رسد.  اما باید در نظر داشت که در بعضی مواقع ، ممکن است بیماری مننژیت خطرناک بوده و خطر مرگ را برای فرد به دنبال داشته باشد و همچنین نیاز به درمان اورژانسی از طریق  آنتی‌بیوتیک‌ها مشاهده می شود.

به منظور پیشگیری از عوارض بیماری مننژیت ، بهتر است درمان ، سریع و زود صورت گیرد. در صورتی که یکی از اعضا خانواده و یا خودتان  دچار علائم مننژیت شدید ، فورا  به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل موارد زیر می شود :

 

• سردرد شدید و بی‌وقفه
• گیجی
• استفراغ
• خشکی گردن
• تب

مننژیت باکتریایی بسیار خطرناک و  جدی بوده و در صورت عدم درمان سریع با  آنتی‌بیوتیک ، در طی چند روز ، حتی باعث مرگ بیمار می شود. در صورتی که در روند درمان تأخیری صورت بگیرد ، عوامل خطرزایی همانند  خطر آسیب‌های دائمی مغزی و یا  یا مرگ افزایش می یابد.

 

علائم بیماری مننژیت

 

 علائم بیماری مننژیت ، غالبا در ابتدا  تقریبا همانند علائم آنفولانزا  می باشد. بروز این علائم ممکن است در طی چند ساعت و یا چند روز باشد. نشانه‌ها و علائم احتمالی  در افراد بالاتر از 2 سال ممکن است به صورت زیر باشد :

• خشکی گردن
• سردرد با شدت غیرطبیعی
• سردردی که همراه با تهوع یا استفراغ باشد.
• گیج بودن و یا مشکل در  ایجاد تمرکز
• تشنج فرد
• خواب‌آلودگی یا مشکل در بیدار شدن از خواب
• حساسیت فرد  به نور
• بی‌اشتهایی و یا عدم احساس تشنگی
• راش پوستی (که گاهی اوقات شبیه علائم مننژیت منگوکوکی می باشد.

• تب بالا و ناگهانی

 

نشانه‌ها ی بیماری در نوزادان تازه به دنیا آمده

 

در نوزادانی که  تازه به دنیا آمده  اند و همچنین درکودکان خردسال احتمالا  نشانه‌های زیر  باشد :

• گریه مداوم کودک
• تب بالا
•  زودرنجی و یا خواب‌آلودگی بیش از حد کودک
• عدم ‌فعالیت یا کُندی در فعالیت
•  کم‌ اشتهایی و بی اشتهایی
•  ایجاد یک برآمدگی در نرمی بالای سر نوزاد
•  خشکی بدن و گردن نوزاد

معمولا آرام کردن نوزادی که  به مننژیت مبتلا شده است بسیار سخت است و حتی زمانی که  او را بغل می‌کنند بیشتر گریه می‌کند.

 

انواع مننژیت و علت‌های آن‌ها

 

معمول ترین و شایع‌ترین عامل مننژیت به صورت  عفونت‌های ویروسی می باشند و معمولا  عفونت‌های باکتریایی از نظر اهمیت در رتبه بعدی هستند.  البته باید گفت که عفونت‌های قارچی نیز بسیار کم به وجود می آیند.  باید گفت که در برخی از موارد نیز عفونت‌های باکتریایی ممکن است برای بیمار خطرساز بوده و خطر مرگ را به همراه داشته باشد. به همین دلیل ، علت تشخیص بیماری مننژیت بسیار مهم و ضروری می باشد.

 

مننژیت‌های باکتریایی

 

باکتری‌هایی که به جریان خون وارد می شوند ، به راحتی  به مغز و نخاع رسیده و می توانند سبب بروز  مننژیت باکتریایی حاد  و شدید شوند . البته، باید گفت که  این نوع از  مننژیت ممکن است به دلیل حمله مستقیم باکتری‌ها باشد که  به پرده‌های مغزی رسوخ می کند. این مورد به طور معمول ممکن است در اثر شکستگی جمجمه ، عفونت گوش یا سینوس، یا در موارد بسیار نادر، بعد از انجام برخی از جراحی‌ها به وجود آید.

در این میان ، ممکن است باکتری های مختلفی با انواع مختلف  ، سبب بروز مننژیت باکتریایی حاد و شدید  شوند، که معمولا مرسوم ترین آن ها به صورت زیر است :

• استرپتوکوکوس نومونیا (پنوموکوکوس: این باکتری معمولا از مرسوم ترین  دلایل ایجاد مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان محسوب می شود.  این باکتری اکثرا سبب ایجاد  سینه‌پهلو و یا عفونت‌های گوش و سینوس می گردد. از طریق  واکسیناسیون می‌توان مانع از  بروز عفونت ناشی از این باکتری شده و ازآن پیشگیری کرد.

• نایسریا مننژیدیس (مننگوکوکوس: این باکتری به طور معمول سبب بروز  عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی  می شود . ولی در برخی از موارد ، که عفونت وارد جریان خون می شود ، حتی ممکن است سبب بروز  بیماری مننژیت مننگوکوک (meningococcal)شود.  این  عفونت ، یک عفونت بسیار واگیر و  مسری بوده و اکثرا در  بیشتر نوجوانان و بزرگسالان جوان  مشاهده می شود. این عفونت گاه منجر به شیوع و  اپیدمی‌های محلی در مدارس ،  خوابگاه‌های دانشگاه‌ها، و پایگاه‌های نظامی می گردد.  در این نوع عفونت هم به منظور پیشگیری از ابتلا به این عفونت می توان از واکسیناسیون استفاده کرد.

 

مننژیت ویروسی

 

مننژیت ویروسی غالبا خطرناک نبوده ، خفیف است و در اکثر موارد به طور خودبخود از بین می رود. بروز مننژیت ویروسی معمولا به سبب آلودگی به گروه‌هایی از ویروس‌ها می باشد که ،  به عنوان آنتروویروس‌ها شناخته شده اند و فصل شیوع آن نیز معمولا در  اواخر تابستان و اوایل پاییز  می باشد.  وجود ویروس‌هایی همانند ویروس ایدز ،  هرپس ساده (تبخال)،  اوریون و  بعضی از ویروس‌های دیگر  نیز  ممکن است سبب بروز مننژیت ویروسی شوند.

 

مننژیت مزمن

 

در مننژیت مزمن ، معمولا اندام ها و ارگانیسم‌های کم رشدی پرده‌ها و مایع اطراف مغز را درگیر می سازند ، می توانند سبب  بروز مننژیت مزمن ‌شوند. مننژیت مزمن معمولا در طی مدت زمان  دو هفته و یا بیشتر به وجود می آید.  علائم مننژیت مزمن تقریبا مشابه با  علائم نوع حاد و شدید می باشد.

 

مننژیت قارچی

 

مننژیت قارچی زیاد شایع نبوده و سبب ایجاد  مننژیت مزمن می‌شود. در برخی موارد  ، این نوع مننژیت  تقریبا با مننژیت باکتریایی مشابه می باشد.  مننژیت قارچی  واگیر و مسری نمی باشد.  مننژیت کریپتوکوک  یکی از معمول ترین نوع در این گونه مننژیت است که معمولا افرادی که  مبتلا به بیماری ایدز و یا نقص در سیستم ایمنی هستند ، به این بیماری دچار می شوند. ، در صورتی که از طریق داروی ضد قارچ این نوع از مننژیت درمان نشود ، ، ممکن است جان بیمار در معرض خطر قرار گیرد.

 

راه های مبتلا شدن به بیماری مننژیت

 

 بهبه طور کلی بیماری مننژیت غالبا واگیردار نیست . انتقال این بیماری ، در هر دونوع مننژیت  ویروسی و مننژیت  باکتریایی ،  بیماری می تواند توسط تماس مستقیم و همچنین  ترشحات دهان و بینی  صورت گیرد. در افراد سالم  نیز حتی با وجود عدم علائم این بیماری ، با اینحال ممکن است به صورت حامل باکتری یا ویروس  بوده و ممکن است ناقل آن بوده و آن را به دیگران انتقال دهند. سرفه و عطسه ، استفاده از ظرف های غذاخوری مشترک ، و یا حتی استفاده از سیگار مشترک به راحتی  میتواند این بیماری را  به دیگران سرایت دهد.  انتقال مننژیت ویروسی گاه از طریق تماس با مدفوع نیز صورت می گیرد.

 

سایر علت‌های مننژیت

 

بیماری مننژیت به دلایل غیر عفونی نیز به وجود می آید از جمله این موارد :

• واکنش فرد به مواد شیمیایی
• حساسیت‌های دارویی افراد
• بروز برخی از انواع سرطان
• بروز بیماری‌های التهابی همانند سارکوئیدوز
• عوامل خطرزا در بیماری مننژیت

عوامل خطرزا در بیماری مننژیت شامل موارد زیر می شوند :

 

عدم واکسیناسیون

 

در صورتی که برنامه واکیسناسیون توصیه شده برای کودکان یا بزرگسالان به طور کامل انجام نشود ، معمولا این افراد در معرض خطر بیشتری نسبت به بیماری مننژیت هستند.

سن

معمولا در بیشتر موارد ، مننژیت ویروسی در کودکان زیر 5 سال  به وجود می آید. همچنین بروز مننژیت باکتریایی در بین نوزادان زیر 20 روز بیشتر دیده می شود.

 

زندگی دسته جمعی افراد

 

محصلان مدرسه های شبانه روزی ، دانشجویان  در خوابگاه‌ها،  کارکنان مشغول در پایگاه‌های نظامی، و کودکانی که  معمولا در مراکز مراقبت‌های روزانه تحت نگهداری هستند ، معمولا بیشترین خطر را در مورد ابتلا به  مننژیت مننگوکوک دارند. وقوع  این امر به دلیل آن است که که این باکتری به طور معمول به وسیله  تنفس ، قابل انتقال بوده و می تواند خیلی سریع  در میان گروه‌های بزرگ  نیز گسترش یابد.

 

بارداری

 

بارداری نیز معمولا  با افزایش  خطر ابتلا به لیستریوز (که یک عفونت مربوط به باکتری لیستریا بوده و باعث بروز مننژیت می شود) همراه می باشد. لیستریوز ممکن است موارد خطرزایی همچون مرده زایی ،  سقط جنین، و وضع حمل زودرس را به دنبال داشته باشد.

 

اختلال در سیستم ایمنی

 

مصرف بیش از حد الکل ، بیماری ایدز ، مصرف داروهای تخریب کننده سیستم ایمنی و دیگر موارد و عوامل موثر بر روی  سیستم ایمنی نیز ممکن است باعث افزایش بروز خطر ابتلا به مننژیت شوند.  همچنین برداشتن طحال یکی از عوامل افزایش دهنده خطر  ابتلا به مننژیت  می باشد. به همین منظور کسانی که طحال خود را برداشته اند ، بهتر است به منظور کاهش این خطر حتما واکسینه شوند.

 

عوارض مننژیت

 

در بعضی موارد ، مننژیت ممکن است دارای عوارض شدیدی باشد. به همین دلیل ، در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشده و یا درمان آن متوقف شود ، ممکن است سبب بروز صدمات و آسیب های عصبی و تشنج های دائم شده و همین موضوع نشان می دهد که خطر آن به صورت دائم بسیار بیشتر است. از جمله این آسیبها موارد زیر را می توان نام برد. :

• مشکلات  درحافظه
• کاهش شنوایی فرد
• آسیب مغزی در فرد
• معلولیت های مربوط به یادگیری
• مشکلات در راه رفتن
• تشنج فرد
• نارسایی کلیوی
• شوک
• مرگ

 لازم به ذکر است که در صورت درمان به موقع ، حتی در موارد بروز مننژیت حاد نیز می توان به بهبودی رسید.

 

تشخیص بیماری مننژیت

 

پزشک  و یا متخصص مغز و اعصاب  قادر است  بر طبق بررسی تاریخچه پزشکی، معاینات  فیزیکی و  انجام بعضی از آزمایش‌های  خاص و تشخیصی ، به تشخیص بیماری مننژیت بپردازد. پزشک  درزمان معاینه فرد ، معمولا به بررسی نقاطی مانند گوش‌ها،  نواحی سر ، گلو و  قسمت پوست ناحیه ستون فقرات می پردازد تا از  وقوع هر گونه عفونتی اگاه شود.

در این گونه مواقع به طور معمول ،از کودکان و بزرگسالان  آزمایش‌های تشخیصی  گرفته می شود از جمله :

• کشت خون:  که به منظور ارزیابی و بررسی رشد میکرواورگانیزم‌های  (مخصوصاً باکتری‌ها) موجود  در خون صورت می گیرد.

• تصویربرداری:  از طریق روش ام آر آی و یا  سی ‌تی ‌اسکن از سر به راحتی وجود تورم یا التهاب مشخص می شود.  ضمن این نکته که روش سی ‌تی ‌اسکن از سینه و یا سینوس‌ها  و همچنین عکس رادیولوژی نیز سبب آشکار شدن   عفونت  در دیگر نقاطی می شود که با مننژیت در ارتباط است .

• کشیدن مایع نخاعی  یا لومبار پانکچر: معمولا در اکثر مواقع ، به منظور تشخیص صد درصد و قطعی مننژیت  آزمایش کشیدن مایع نخاعی صورت گرفته و ضروری می باشد که در طی این مرحله ، نمونه برداری از مایع مغزی، نخاعی صورت می گیرد.

همچنین در تشخیص نوع باکتری عامل بیماری مننژیت ، بررسی و آنالیز مایع مغزی ، نخاعی موثر و مفید است. در صورتی که تشخیص پزشک مبتنی بر مننژیت ویروسی باشد ، اگرمعمولا یک آزمایش از طریق DNA نیز تجویز می‌ شود که از این طریق میتواند علت دقیق و مشخص  بیماری و بهترین و مناسب‌ترین درمان را برای آن تعیین کند.

 

درمان بیماری مننژیت

 

درمان  بیماری مننژیت بر طبق نوع آن تعریف شده است و بستگی به نوع آن دارد :

 

مننژیت باکتریایی

 

در مننژیت باکتریایی حاد و شدید توصیه می شود که درمان از طریق  آنتی‌بیوتیک درون وریدی به سرعت انجام شود. در حال حاضر به منظور درمان این نوع  از مننژیت از کورتیکواستروئیدها نیز استفاده می کنند.  کاهش خطرات و عوارضی همچون آبسه مغزی و تشنج بیمار ، از طریق درمان سریع صورت می گیرد. البته مصرف یک آنتی‌بیوتیک یا ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها ، بستگی به نوع باکتری‌های عامل عفونت  دارد. به طور معمول ، پزشک تا هنگام تشخیص دلیل قطعی مننژیت ، مصرف یک نوع آنتی بیوتیک را تجویز می کند. همچنین ممکن است پزشک سینوس‌های عفونی شده را  نیز تخلیه می‌کند.

 

مننژیت ویروسی

 

معمولا مننژیت‌های ویروسی از طریق مصرف  آنتی‌بیوتیک‌ها درمان نشده و  قابل در بیشتر مواقع ، به طور خودبخود و در زمان چند هفته رفع می شوند. به طور کلی درمان‌ مننژیت‌های ویروسی خفیف به صورت موارد زیر است :

• مصرف مایعات زیاد

• استراحت در رختخواب

• مصرف مسکن‌های برای کمک به کاهش تب و تسکین درد در بدن

پزشکان به طور معمول ، به منظور کاهش تورم مغز داروهای کورتیکواستروئید را تجویز کرده  و  همچنین به منظور کنترل تشنج‌ها  نیزداروهای ضدصرع را تجویز می‌کنند.  در صورتی که بیماری مننژیت به علت بروز ویروس هرپس ( یا تبخال) باشد، از طریق یک داروی ضد ویروس درمان می شود.

 

انواع دیگر مننژیت‌ها

 

در صورتی که علت مننژیت مشخص نباشد، پزشک  همزمان با بررسی علت مننژیت ،  درمان‌های  ویروسی و باکتریایی  را نیز شروع می کند . مننژیت مزمن بر طبق  علت های  زمینه‌ای آن  قابل درمان است.  به عنوان مثال،  به منظور درمان مننژیت قارچی داروهای ضد قارچ تجویز شده  و برای درمان مننژیت سلی ،  ترکیبات بعضی از آنتی بیوتیک ها مورد استفاده قرار می گیرد.  البته، باید خاطر نشان کرد که ممکن است مصرف این داروها سبب بروز عوارض خطرناکی شود. به همین دلیل توصیه می شود که تا هنگام تایید قارچی بودن عفونت ، شروع درمان از طریق روش های آزمایشگاهی صورت گیرد.

به طور معمول درمان مننژیت‌های غیرعفونی که بر اثر واکنش‌های آلرژی زا و یا بیماری‌های خودایمنی  به وجود می آیند ،  با مصرف کورتیکواستروئیدها  ، امکان پذیر است .هرچند در برخی موارد نیز درمان خاصی صورت نگرفته و بیماری به طور خودبخود از بین می رود . درمان مننژیت‌هایی که بر اثر بیماری سرطان به وجود می اید  نیز،  بستگی به نوع سرطان دارد.

 

راه های پیشگیری کردن از بیماری مننژیت

 

به منظور احتیاط و پیشگیری از بیماری مننژیت ، دوری از عوامل ویروسی و باکتریایی ایجاد کننده آن کافی می باشد. یکی از مهم ترین راه های پیشگیری از مننژیت ، دقیق و درست شستن دست ها است .

همه افراد از طریق  رعایت اصول اولیه  دربهداشت فردی می توانند تا حدود زیادی پیشگیری های لازم را در مورد این بیماری به عمل آورند. به عنوان مثال ، پوشاندن دهان در زمان  سرفه و عطسه با دستمال کاغذی ، استفاده از وسایل شخصی مانند مسواک ، حوله ، ، لیوان آب و ظرف غذا و …

 

بهتر است که بزرگسالان از بوسیدن نوزادان (مخصوصا بوسیدن صورت و پیشانی )  پرهیز کنند.

 

در مورد  مننژیت مننژوکوکال ، دیگر افرادی که در یک  منزل با هم زندگی می کنند نیز  باید به منظور پیشگیری و احتیاط ،  از آنتی بیوتیک استفاده کنند ، آنتی بیوتیک توصیه شده و انتخابی در این گونه مواقع ،  ریفامپین ( Rifampin ) است که سبب نابودی باکتریهای موجود در محوطه بینی می شود . اما امکان دارد که  در مواقع خاصی ،  آنتی بیوتیکهای دیگری نیز  توسط پزشک تجویز شوند . اما باید در نظر داشت که حتی باوجود مصرف آنتی بیوتیک به منظور پیشگیری، باز هم رعایت موارد بهداشتی بسیار ضروری می باشد .

همچنین در بسیاری از کشورها انجام  واکسناسیون علیه مننژیت درسن دوماهگی  صورت می گیرد که یکی از عوامل مهم پیشگیری کننده محسوب می شود.  همچنین در صورت مسافرت به بعضی از کشور ها ، تزریق واکسن مننژوکوکال توصیه می شود.

مقالات

آمونیاک بالا

اختلالات متابولیک

اوتیسم

بیماری هایپر گلایسینی غیر کتوتیک

سمیت ناشی از داروی والیورات ( والپروئیک اسید )

سندرم گیلن باره

جراحی صرع

اختلال بیش فعالی کم توجهی

صرع مقاوم به درمان

فلج مغزی

گزارشی در مورد بیمار مغز و اعصاب

همه چیز درباره ریتالین

اضطراب در كودكان براى ورود به مدرسه